Nowotwór u psa czy kota, i co teraz?

Podstawą prawidłowego leczenia chorób onkologicznych jest bardzo dokładna diagnostyka. W związku z tym, gdy usłyszysz, że internista podejrzewa u Twojego pupila chorobę nowotworową, poproś o wykonanie możliwie jak najszerszego zakresu badań dodatkowych – biopsji zmiany rozrostowej, USG jamy brzusznej i badania krwi – z tymi wynikami skieruj się na konsultację onkologiczną.

Bardzo często spotykamy się z sytuacją guzów skóry czy tkanki podskórnej, które bez dokładnej diagnostyki (w tym wypadku zawsze myślimy o biopsji), na podstawie badania palpacyjnego są poddawane wyłącznie „obserwacji”. Takie postępowanie jest dość ryzykowne, dlatego zalecamy badanie cytologiczne każdej wyczuwalnej zmiany skórnej, która występuje dłużej niż 4 tygodnie. Ocena cytologiczna komórek pobranych ze zmiany rozrostowej umożliwi postawienie wstępnego rozpoznania i pomoże zaplanować leczenie.

Jakie są najczęściej spotykane nowotwory u psów i kotów?

Niestety najnowsze statystyki wskazują, że u jednego na czterech czworonożnych pacjentów zostanie zdiagnozowana choroba nowotworowa i jest to główna przyczyna śmierci u zwierząt, które przekroczyły wiek średni [1,2]. Do najczęściej diagnozowanych nowotworów u psów i kotów należą:

– chłoniak – stanowi od 7 do 24% wszystkich nowotworów psów i aż 83% wszystkich nowotworów układu krwiotwórczego, równie często diagnozowany jest u kotów [3,4];

– kostniakomięsak – najczęściej spotykany pierwotny nowotwór kości, stanowiący aż 85% nowotworów występujących w obrębie szkieletu [5];

– guz komórek tucznych – najczęściej występujący guz skóry u psów i drugi co do częstotliwości występowania guz skóry u kotów [6];

– czerniak jamy ustnej – częściej obserwowany u psów [7], rzadko występujący u kotów, u których częściej w obrębie jamy ustnej opisywane są raki płaskonabłonkowe [8];

– naczyniakomięsak – najczęściej opisywany u psów, stanowiący 45-51% nowotworów śledziony [9];

– rak nabłonka przejściowego dróg moczowych – stanowiący 2% przypadków wszystkich nowotworów u psów [10], najczęstszy nowotwór w obrębie układu moczowego.

Jak przygotować zwierzę na chemioterapię?

Po zakończeniu procesu diagnostycznego i postawieniu rozpoznania, onkolog weterynaryjny przygotuje plan leczenia dla Twojego pupila. Chemioterapia jest podstawową metodą leczenia farmakologicznego pacjentów onkologicznych, polegającą na podawaniu pacjentowi leków cytostatycznych, mających na celu zniszczenie komórek nowotworowych lub spowolnienie ich rozwoju. Należy pamiętać, że targetem leków cytostatycznych są komórki szybko dzielące się – komórki nowotworowe, ale poza nimi komórkami szybko dzielącymi są też prawidłowe komórki szpiku kostnego, z tego względu w czasie chemioterapii u pacjentów często występuje anemia i obniżenie parametrów układu białokrwinkowego – co wiąże się z koniecznością wykonania podstawowego badania krwi przed każdą wizytą u onkologa, na której planowane jest podanie leków cytostatycznych. Podstawowe badanie krwi powinno być wykonane maksymalnie dzień przed planowaną chemioterapią lub bezpośrednio przed wizytą, dzięki czemu onkolog weterynaryjny będzie mógł prawidłowo ocenić morfologię pacjenta i podjąć decyzję o podaniu leków cytostatycznych.

Aktualne badanie krwi jest najważniejszym elementem przygotowania zwierzaka na chemioterapię.

Plan leczenia musi uwzględniać inne schorzenia, na które cierpi Twój zwierzak, więc koniecznie zabierz na konsultację całą historię dotychczasowego leczenia Twojego zwierzęcia.

Warto również pamiętać, szczególnie myśląc o kocich pacjentach o minimalizacji stresu związanego z wizytą w klinice weterynaryjnej, jeżeli Twój zwierzak bardzo stresuje się w czasie wizyt poproś swojego onkologa o leki uspokajające, które będziesz mógł podać w domu przed przyjazdem do kliniki.

Czy zwierzę w trakcie chemioterapii stanowi zagrożenie dla jego właściciela i domowników? Czy pies w trakcie chemioterapii nie może mieć kontaktu z dziećmi? Czy domownicy muszą unikać głaskania psa i kota będącego w trakcie chemioterapii?

Uznaje się, że kontakt ze zwierzęciem w trakcie leczenia onkologicznego nie stanowi dużego zagrożenia dla jego właścicieli. Oczywiście leki cytostatyczne stosowane w onkologii weterynaryjne są lekami zaczerpniętym z medycyny człowieka i stanowią potencjalne zagrożenie również dla nas. Należy jednak pamiętać, że nasi podopieczni dostają leki cytostatyczne w dawkach przeliczonych na ich masę ciała, czyli dawki te są bardzo niewielkie w przeliczeniu na masę ciała człowieka. Zwierzęta w czasie chemioterapii mogą funkcjonować jak dotychczas, nie muszą podlegać hospitalizacji. Zmienia się jednak sposób w jaki o nie dbamy. Uznaje się, że maksymalnie przez 3-4 dni po chemioterapii w wydalinach i wydzielinach zwierzaka, takich jak ślina, mocz, kał, wymiociny znajdują się leki cytostatyczne i ich metabolity – z tego względu zwracamy szczególną uwagę na higienę – jeżeli nasz zwierzak poślini naszą dłoń – powinniśmy niezwłocznie umyć ręce wodą z mydłem, ale nie oznacza to, że nie głaszczemy naszych podopiecznych! Spokojnie, leki cytostatyczne w większości przypadków nie są wydalane przez skórę. Pamiętamy, żeby sprzątanie moczu, kału, wymiocin odbywało się w gumowych rękawiczkach jednorazowych. Do sprzątania użyj ręczników papierowych, które umieścisz w plastikowym worku, a następnie wyrzucisz do pojemnika na odpady na zewnątrz. Zaleca się codzienne sprzątanie kuwet w przypadku kotów.

Domownicy znajdujący się w grupie ryzyka – osoby z obniżoną odpornością, kobiety w ciąży, osoby starające się o dziecko i same dzieci powinny unikać kontaktu ze zwierzętami w trakcie chemioterapii.

Czy w razie wystąpienia niepożądanych objawów będzie można zmienić terapię na inną?

Słowo chemioterapia budzi olbrzymi niepokój u opiekunów zwierząt. Pamiętajmy jednak, że celem chemioterapii jest tylko i wyłącznie pomoc pacjentom, wydłużenie czasu ich przeżycia, a co najważniejsze umożliwienie życia w maksymalnym komforcie. Niepożądane skutki chemioterapii dotyczą głównie zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego i dotykają około 30% pacjentów w czasie chemioterapii, najczęściej mamy do czynienia z biegunką, wymiotami czy osłabieniem apetytu. Zdecydowana większość psów i kotów bardzo dobrze znosi leczenie onkologiczne, jeżeli jednak okaże się, że Twój zwierzak źle reaguje na zaplanowane leczenie, onkolog weterynaryjny wdroży inne leki lub przerwie terapię, jeżeli okaże się ona bardzo uporczywa.

Pierwsze objawy choroby nowotworowej u zwierząt..

Do opisania pierwszych zmian zachodzących w organizmie pod wpływem choroby nowotworowej zdefiniowano zespoły paranowotworowe. Zespoły paranowotworowe to związane z rakiem zmiany w budowie lub funkcji komórek i tkanek ciała, które nie są związane z fizycznymi skutkami obecności guza pierwotnego lub przerzutów nowotworowych. Zespoły paranowotworowe są najczęściej spowodowane wytwarzaniem przez nowotwór substancji aktywnych biologicznie, takich jak hormony, cytokiny czy czynniki wzrostu, które wpływają negatywnie na cały organizm, objęty procesem nowotworowym [11]. Pojawienie się zespołów paranowotworowych jest pierwszym symptomem rozwijającego się nowotworu, a ich obecność wiąże się ze złym rokowaniem w chorobie onkologicznej.

Poniżej przedstawiono najczęściej obserwowane zespoły paranowotworowe – czyli to co możesz zaobserwować u swojego pupila:

1. Anoreksja nowotworowa i kacheksja – czyli silna utrata masy ciała pacjenta – o dokładnym mechanizmie utraty masy ciała u pacjentów onkologicznych przeczytasz w moim artykule →

https://doi.org/10.3390/ijms21218261

Stopniową utratę masy ciała, przede wszystkim utratę tkanki mięśniowej, obserwuje się u 35% psów i kotów cierpiących z powodu choroby onkologicznej, już na 12 miesięcy przed postawieniem diagnozy i rozpoznaniem choroby nowotworowej [12]. U kotów obniżenie poziomu BCS (Body Condition Score) poniżej 5 w skali dziewięcio stopniowej opisuje się u 44% pacjentów, wychudzenie obserwuje się głównie u kotów cierpiących z powodu raka płaskonabłonkowego jamy ustnej oraz chłoniaków przewodu pokarmowego, ze względu na trudności w pobieraniu i trawieniu pokarmu [13]. Utrata masy mięśniowej w czasie choroby nowotworowej dotyka aż 93% kocich pacjentów! [13]. Niezależnie od typu nowotworu utrata masy ciała zawsze wiąże się ze złym rokowaniem w chorobie nowotworowej [13].

2. Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego – przewlekłe biegunki i wymioty – jeżeli coraz częściej Twojemu pupilowi zdarzają się problemy żołądkowo-jelitowe koniecznie poproś swojego lekarza o rozszerzenie diagnostyki – badanie krwi oraz USG jamy brzusznej. Niektóre nowotwory, myślimy tutaj przede wszystkim o guzach komórek tucznych (mastocytoma), powodują uwalnianie histaminy. Histamina łączy się z komórkami żołądka pobudzając je do wydzielania kwasów żołądkowych w nadmiernej ilości, co sprzyja powstawaniu owrzodzeń w obrębie przewodu pokarmowego, co objawia się refluksem, wymiotami i biegunką u naszych pacjentów [13].

3. Hiperkalcemia – czyli podwyższenie poziomu wapnia we krwi – jeżeli w kontrolnych wynikach badania krwi Twojego psa czy kota zauważysz podniesiony poziom wapnia koniecznie skonsultuj to z lekarzem! Aż 60% psów i 30% kotów ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową manifestuje objaw hiperkalcemii [14]. Podwyższone stężenie wapnia najczęściej występuje u psów z chłoniakiem T-komórkowym i gruczolakiem gruczołów apokrynowych odbytu [15]. Natomiast u kotów najczęstszym powodem rozwoju hiperkalcemii tła onkologicznego jest chłoniak, rak płaskonabłonkowy oraz szpiczak mnogi [16]. Powodem występowania hiperkalcemii u pacjentów onkologicznych, jest wydzielanie przez komórki nowotworowe mediatorów oddziałujących na komórki kości i nerek, powodując zwiększone uwalnianie wapnia z tych narządów [16].

4. Hipoglikemia – najczęściej występująca u psów cierpiących z powodu insulinomy, czyli guza trzustki wydzielającego insulinę [17].  Zmniejszenie stężenia glukozy we krwi obserwowane jest również w przypadku pierwotnych guzów wątroby oraz guzów wywodzących się z mięśni gładkich, takich jak mięśniakomięsak gładkokomórkowy (leiomyosarcoma) i mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma) wywodzących się z wątroby, żołądka, dwunastnicy i jelita czczego [18, 19]. Hipoglikemia często związana jest również z rozwojem: naczyniakomięsaka, chłoniaka, białaczki, guzów gruczołu mlekowego, czerniaka, plasmocytomy, gruczolakoraka nerki, gruczolakoraka ślinianek [20].

5. Hiperestrogenizacja – czyli nadmiar estrogenów – najczęściej występujący u psów – niekastrowanych samców, u których obserwujemy nowotwory jąder, głównie guzy Sertoliego (sertolioma). Klinicznie nadmiar estrogenów objawia się – wyłysieniami na bokach ciała, udach, hiperpigmentacją skóry, powiększeniem gruczołów sutkowych, przerostem prostaty, powiększeniem jąder, a w skrajnych przypadkach upośledzeniem czynności szpiku kostnego, prowadzącym do rozwoju anemii nieregeneratywnej [21].

6. Akromegalia – najczęściej spotykana u kotów cierpiących z powodu gruczolaka przysadki, powodującym nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu [22], rzadziej akromegalię obserwujemy u psów, u których nadmierną sekrecję hormonu wzrostu indukują guzy przysadki oraz progesteron wydzielany przez guzy gruczołu mlekowego [23]. Akromegalia u kotów najczęściej objawia się cukrzycą, nadmiernym wzrostem tkanki łącznej, kości – obserwujemy poszerzenie rysów twarzy, prognatyzm – czyli wysunięcie do przodu kości szczęki lub żuchwy, powiększenie narządów wewnętrznych – wątroby, nerek, nadnerczy, kardiomiopatię przerostową [24].

7. Zaburzenia obrazu morfologii – dobra praktyka obejmuje profilaktyczne badania krwi wykonywane raz w roku u zwierząt w wieku średnim i starszym, niektóre odchylenia w obrębie układu czerwono i białkokrwinkowego mogą stanowić pierwsze zwiastuny choroby nowotworowej:

* hiperglobulinemia – obserwowana najczęściej w przypadku szpiczaka mnogiego [25];

* anemia – to najczęściej spotykany syndrom paranowotworowy, obserwowany u 30-43% psów i 43-58% kotów ze zdiagnozowanym chłoniakiem [26, 27]. Anemia jest również często opisywana u psów i kotów w przypadku: białaczki, naczyniakomięsaka, uogólnionej formy mastocytomy, mięsaku histiocytarnym [28]. Wyróżniamy trzy główne przyczyny anemii: utratę krwi, na skutek krwotoku – najczęściej obserwowanego w przypadku pękniętych guzów śledziony, nadmierne niszczenie krwinek czerwonych, czyli hemolizę oraz obniżoną produkcję krwinek czerwonych [29].

* erytrocytemia – czyli zwiększenie koncentracji krwinek czerwonych, zwiększenie wartości hematokrytu, wzrost stężenia hemoglobiny – towarzysząca najczęściej nowotworom nerek, włókniakomięsakom nosa, nowotworom rdzenia kręgowego [30]. Przyczyną erytrocytemii w chorobach nowotworowych jest najczęściej nadmierna produkcja erytropoetyny przez komórki nowotworowe [30].

* leukocytoza – podniesienie poziomu krwinek białych bardzo często spotykane jest u psów i kotów cierpiących z powodów onkologicznych, stan ten indukowany jest przez zapalenie lub martwicę tkanki objętej procesem nowotworowym. Neutrofilia, eozynofilia, monocytoza najczęściej odnotowywane są u psów z nowotworami płuc, nerek, chłoniakiem T-komórkowym przewodu pokarmowego, włókniakomięsakiem oraz u kotów z rakiem płuc i gruczolakorakiem skóry [28].

* trombocytopenia – obniżenie poziomu płytek krwi – występuje u około 36% psów oraz 39% kotów w momencie diagnozy choroby nowotworowej [31, 32].

8. Problemy skórne – większość opiekunów psów i kotów często nie kojarzy problemów dermatologicznych występujących u swoich zwierząt z ryzykiem rozwoju choroby nowotworowej. Najczęściej występującymi zaburzeniami w obrębie okrywy włosowej i skóry, należącymi do zespołów paranowotworowych u zwierząt są:

* guzkowate zwłóknienia skóry, obserwowane przede wszystkim u owczarków niemieckich, cierpiących z powodu nowotworów nerek [33];

* nekrolityczne powierzchowne zapalenie skóry dotykające psy i koty z guzami w obrębie wątroby i trzustki [34];

* łysienie parnowotworowe u kotów – obserwowane u kotów z nowotworem trzustki oraz rakiem dróg żółciowych [34], wyłysienia te nie powodują świądu, obejmują one głównie wewnętrzne partie kończyn [34];

* złuszczające zapalenie skóry – dotyczące kotów cierpiących z powodu grasiczaka [34], łuszczenie skóry i wyłysienia występują w obrębie szyi, tułowia i kończyn [34].

9. Zaburzenia układu ruchu – kulawizny, obrzęki kończyn, bolesność kończyn, zapalenia stawów – zwykle związane z rozwojem osteopatii przerostowej, czyli procesem rozrostowym w obrębie kości długich, cechującym się rozrostem podokostnowym kości [35]. Osteopatia przerostowa najczęściej towarzyszy pierwotny nowotworom płuc lub nowotworom, które spowodowały przerzuty do płuc [35]. Warto zwrócić uwagę, że u kotów z pierwotnymi nowotworami płuc mogą powstać przerzuty do kości palców, które często diagnozowane są jako pierwsze, zjawisko to określane jest jako Feline lung-digiti syndrome (FLDS) [36].

References:

1. Adams VJ, Evans MK, Sampson J, et al.: Methods and mortality results of a health survey of purebred dogs in UK, J Small Anim Pract 51:512-524, 2010

2.  Bommett BN, Egenvall A, Hedhammar A, et al.: Mortality in over 350,000 insured Swedish dogs from 1995-2000: I. Breed-, gender-, age- and cause-specific rates, Acta Vet Scand 46:105-120, 2005.

3. Keiser H: Animal neoplasia:  a systemic review. In Kaiser H, editor: neoplasms-comparative pathology in animals, plants and man, Baltimore, 1981, Wiliams & Wilkins.

4. Moulton JE, Harvey HJ: Tumors of lymphoid and hematopoietic tissue. In Moulton JE, editor: tumors of domestic animals, ed 3, Barkley, CA, 1990, University of California Press.

5. Dorfman SK, Hurvitz AI, Patnik AK: Primary and secondary bone tumours in the dog, J Small Anim Pract 18:313-326, 1977.

6. Bostock DE: Neoplasms of skin and subcutaneous tissues in dogs and cats, Br Vet J 142:1-19, 1986.

7. Farrelly J, Denman DL, Hohenhaus AE, et al.: Hypofractionated radiation therapy of oral melanoma in five cats, Vet Radiol Ultrasound 45:91-93, 2004.

8. Patnaik AK, Liu SK, Hurvitz AI, et al.: Nonhematopoietic neoplasms in cats, J Natl Cancer Inst 54:855-860, 1975.

9. Splangler WL, Culbertson MR: Prevalence, type, and importance of splenic diseases in dogs: 1,480 cases (1985-1989), J Am Vet Med Assoc 200:829, 1992.

10. Fulkerson CM, Knapp DW: Management of transitional cell carcinoma of the urinary bladder in dogs: a review, Vet J, 205:217-225, 2015.

11. Boyiadzis M, Lieberman FS, Geskin LJ, et al.: Paraneoplastic syndromes. In DeVita VT, Hellman S, Rosenberg SA, editors: Cancer: principles & practice of oncology, ed 8, Philadelphia, 1997, Lippincott Williams&Wilkins, pp 2343-2362.

12. Michel KE, Sorenmo K, Shofer FS: Evaluation of body condition and weight loss in dogs presented to a veterinary oncology service, J Vet Intern Med 18:629-695, 2004.

13. Fox LE, Rosenthal RC, Twedt DC, et al.: Plasma histamine and gastrin concentrations in 17 dogs with mast cell tumors, J Vet Intern Med 4:242-246, 1990.

14. Eliot J, Dobson JM, Dunn JK, et al.: Hypercalcemia in the dog: a study of 40 cases. J Small Animal Pract 32: 564-567, 1991.

15. Messinger JS, Windham WR, Ward CR: Ionized hypercalcemia in dogs: a retrospective study of 109 cases, J Vet Intern Med 23:514-519, 2009.

16. Savary KC, Price GS, Vaden SL.: Hypercalcemia in cats: a retrospective study of 109 cases (1998-2003), J Vet Intern Med 14:184-189, 2000.

17. Goutal CM, Brugmann BL, Ryan KA: Insulinoma in dogs: a review, J Am Anim Hosp Assoc 48-151163, 2012.

18. Beaudry D, Knapp DW, Montgomery T, et al.: Smooth muscle tumors associated with hypoglycemia in four dogs. Clinical presentation, treatment, and immunohistchemical staining, J Vet Intern Med 9:415-418, 1995.

19. Bagley RS, Levy JK, Malarkey DE: Hypoglycemia associated with intra-abdominal leiomyoma and leiomyosarcoma in six dogs. J Am Vet Med Assoc 208:69-71, 1996.

20. Zapf J: Role of insulin-like growth factor (IGF)II and IGF binding proteins in extrapancreatic tumour hypoglycaemia. J Intern Med 234:543-552, 1993.

21. Socha P, Kleister W, Socha B: Zespół feminizującego samca – pomijana choroba starszych psów. Magwet, 07-08, 2016.

22. Hurty CA, Flatland B: Feline acromegaly, a review of the syndrome, J Am Anim Hosp Assoc 41:292-297, 2005.

23. vanKeulen JL, Wesdorp JL, Kooistra HS: Diabetes mellitus in a dog with a growth hormone-producing acidophilic adenoma of the adenohypophysis, Vet Pathol 33:425-453, 1996.

24. Peterson ME, Taylor RS, Greco DS, et al: Acromegaly in 14 cats. J Vet Intern Med 4:192-201, 1990.

25. Furtado AR, Parrinello L, Merlo M, et al.: Primary penile adenocarcinoma with concurrent hypercalcemia of malignancy in a dog. J Small Anim Pract 56:289-292, 2015.

26. AbboAH, Lucroy MD: Assessment of anemia as an independent predictor of response to chemotherapy and survival in dogs with lymphoma. J Am Vet Assoc 231:1836-1842, 2007.

27. Haney SM, Beaver L, Turrel J, et al.: Survival analysis of 97 cats with nasal lymphoma: a multi-institutional retrospective study (1986-2006), J Vet Intern Med 23:287-294, 2009.

28. Childress MO: Hematologic abnormalities in the small animal cancer patient. Vet Clin North Am Small Anim Pract 42:123-155, 2012.

29. Vail DM, Thamm DH, Liptak JM: Small animal clinical oncology, Sixth edition, Elsevier, 2020.

30. Peterson ME: Inappropriate erythropoietin production from a renal carcinoma in a dog with polycythemia. J Am Vet Med Assoc 179:995-996, 1981.

31. Madewell BR, Feldman BF, O’Neil S: Coagulation abnormalities in dogs with neoplastic disease, Thromb Haemost 44:35-38, 1980.

32. Jordan HL, Grindem CB, Breitschwerdt EB: Thrombocytopenia in cats: a retrospective study of 41 cases, J Vet Intern Med 7:261-265, 1993.

33. Moe L, Lium B: Hereditary multifocal renal cystadenocarcinomas and nodular dermatofibrosis in 51 German shepherd dogs. J Small Anim Pract 38:498-505, 1997.

34. Turek M: Cutaneous paraneoplastic syndromes in dogs and cats: a review of the literature. Vet Dermatol 14:279-296, 2003.

35. Withers SS, Johnson EG, Culp WTN, et al.: Paraneoplastic hypertrophic osteopathy in 30 dogs. Vet Comp Oncol 13:157-165, 2015.

36. Goldfinch N, Argyle DJ: Feline lung-digiti syndrome: unusual metastatic patterns of primary lung tumours in cats. J Feline Med Surg 14:202-208, 2021.